خاندان موسوی میرزایی زنجانی(قسمت دوم)
خاندا ن موسوی میرزایی زنجانی
قسمت دوم
فرج الله داودی
آثار و بناهاي بجا مانده از خاندان ميرزايي :
مسجد و مدرسه ميرزايي بالا و پايين در شهر زنجان توسط حاج ميرزا ابوالقاسم مجتهد بناگرديده است.اين دو بنا در قسمتي از بازار زنجان (بين خيابان فردوسي تا ابتداي بازار پايين) كه به بازار و راسته ميرزايي مشهور است واقع مي باشد. همچنين درخاستگاه ابتدایی و در جبهه شمالي بازار ، روبروي مسجد ميرزايي نجفي(پايين) ، كوچه ميرزايي واقع است كه خانه ميرزايي ها نزديك به بازار ، درشرق كوچه قرار دارد.
مسجد ميرزايي :
مسجد چهارمحرابی ميرزايي (مسجد خیاطان - قائمی) در مجموعه حریم بازار پايين راسته چاقو سازها درخیابان امام روبروی سفره خانه حاج داداش (انصاری) قرار دارد. تاریخ احداث ان نامشخص است ، اما اثارمتعدد بنای اصلی این مسجد که از نوع چهل ستونی است به دوران پس از حمله تیمورگورکانی وقرن نهم ه . ق ونیزحد فاصل اواخر صفویه تا اوایل دوره قا جاریه ذکرکرده اند . بر اساس آخرين مطالعات انجام گرفته اين مسجد قديمي ترين بناهاي مذهبي پا بر جا در سطح شهر زنجان بوده و احتمالاً در حد فاصل اواخر دوران سلسله صفويه تا اوايل دوران قاجاریه احداث گرديده است.این مسجد بعدها دراواسط دوره قاجاریه به فرمان حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد معروف به میرزا تجدید بنا شده وبه نام مسجد میرزایی معروف گردید .(درداخل بازار پایین راسته میرزایی ها دومدرسه ومسجد به نامهای مدرسه ومسجد میرزایی یا اقا نجفی علیا وسفلی وجود دارد .) مؤتمن السلطان ضيع الدوله از رجال دوره ناصري در كتاب مرآت البلدان درباره اين مسجد مي نويسد: «مسجد ديگري كه مرحوم ميرزا ابوالقاسم مجتهدي سال قبل ساخته است. سه طرف اين مسجد تمام و يك طرف ديگر ناتمام است. .... مسجد ميرزايي از دو بخش تشكيل گرديده، بخش نخست معروف به شبستان قديم است. اين شبستان به فاصله يك رقبه از دكاكين بازار قرار گرفته و خود داراي يك واحد شبستان و حياط بوده است. شبستان قديم از ١٥ چشمه طاق و تويزه پوشانيده شده و طاقهاي آن از نوع پنج او هفت كند و خوابيده است كه اين روش موجبات زيبايي هر چه بيشتر شبستن را فراهم نموده است. محراب در راستاي قبله با خالي نمودن قسمتي از جرز جنوبي ايجاد شده و در طرفين آن در ورودي ازحياط قرار گرفته كه هم اكنون با بالا آمدن سطح حيات به پنجره تبديل شده است. كاشي كاري محرابمرمت گرديده و ازفرم تزئيناتي خود خارج شده است، در اين محراب يك واحد كاشي چهار گوش ديده مي شود كه به اواخر دوران صفويه تا قبل از دوران قاجار مي توان نسبت داد. قسمت دوم، مسجد جديد است كه در سبك تقليد ناقصي ازمساجد شيوه چهار ايواني از جمله صحن مركزي، ايوانهاي چهار گانه، حجرات طلاب، وضوخانه و شبستان زنانه و مردانه وجود دارد. ضمناً شبستان مسجد به دو قسمت مردانه و زنانه تقسيم شده و در حد فاصل آن را پنجره هاي موسوم به اورسي اشغال نموده است. شبستان مردانه از ٨ واحد طاق و تويزه تشكيل گرديده و يك رديف ستون سنگي قسمتي از سنگيني سقف را تحمل مي نمايد طاقها از نوع خوزي (رومي) و سبك آجر چيني در هر چشمه از شبستان به طرز خاصي اجرا شده است، شبستان زنانه در راستاي يكديگر بوده و داراي چهار چشمه طاق است. محراب تقريباً در چشمه وسط ضلع جنوبي جاي گرفته و اين محل در چشمه هاي ديگر نيز تكرار شده است. در نتيجه اين تكرار ٤ محراب در شبستان مردانه موجوديت پيدا مي نمايد. در اين مورد برخي از صاحب نظران اين پديده را به مذاهب اربعه در سنت و جماعت نسبت داده و هر چشمه از شبستان را منتسب به يك مذهب مي دانند. كه البته اين انتساب با عنايت به تاريخ احداث مسجد به هيچ وجه نمي تواند صادق باشد. بلكه مراد از ايجاد آنها تنها رعايت عامل قريه است. گرداگرد صحن مركزي مسجد را حجرات وايوانهاي چهار گانه به طور قرينه پوشانده است. جمعاً ١٤ واحد حجره در سه طرف صحن مستقر شده و سقف حجرات طلاب با استفاده از طاقهاي نوع كليل به سبك آذربايجاني پوشانيده شده است. پشت بغل درگاهيها در صحن، طرحهاي هندسي متنوع با استفاده از كاشيهاي پيش بر به رنگ سفيد، مشكي، فيروزه اي، زرد، سبز ايجاد گرديده وطرفين ايوانهاي چهار گانه را كاشيهاي خشتي با طرحهاي اسليمي و هندسي زينت داده اند. در بالاي ايوان جنوبي تاريخ ١٣٠١ هجري قمري نوشته شده است. به هر تقدير كاشي هاي اين مسجد متعلق به دوران قاجار و دقيقاً با كاشي هاي مسجد جامع و مسجد خانم قابل مقايسه است. در سر در اين مسجد تاريخ ديگري با عدد ١٢٨٢ هجري قمري به چشم مي خورد و در اين قسمت هم چنين كتيبه اي به خط نستعليق وجود دارد، كه قسمت خواناي آن به قرار زير است: « هوالباقي ... شخصي در نماز دو قطعه زمين مزرعه و يك قطعه زمين باغ درخت در نهر قاسم آباد و دو قطعه زمين مزرعه در تخت دولابار چنانچه درحد نامه مذكور است، اين پنج قطعه زمين وقف به جهت تعميرات مسجد و حجرات هركه باشد، ... خلاف و ... در انصراف ... وليعصر ... والعب...». اين مسجداز نظر جماعت و انجام مراسم مذهبي داير و پابرجاست و تنها در زلزله اخير خساراتي متوجه آن گرديده و موجب ايجاد دو شكاف در شبستان مردانه و هم چنين ازفرم خارج شدن ايوان شمالي شده است.
مسجد میرزائی نجفی :
مسجد نجفي ميرزائي در بافت بازار شهر زنجان ( بازار پائين) قرار دارد.اين بناي مذهبي توسط ميرزا حسين ميرزائي از نوادگان حاج ابوالقاسم موسوي مورد مرمت وساخته شده که در گذشته وبعدن به نام امام جماعت آن مسجد نجفي ميرزائي ناميده مي شود.اين مسجد که در گذشته به مسجد مسگرها يا آهنگران نيز معروف بوده از نوع مساجد چهل ستوني يا شبستاني است که شبستانهاي آن در ضلعهاي جنوبي و غربي ميانسرا قراردارد. طاق تويزه هاي شبستان جنوبي که به نسبت قديمي تر از بخشهاي ديگر بناست داراي قوس هلالي است که بر روي ستونهاي سنگي يا سر ستون مکعبي و بدنه صاف قرار دارند، تزئينات اين بخش شامل تزئينات ساده آجرچيني و کاشيکاري با طرحهاي هندسي زيبا است. همچنين در انتهاي ضلع شرقي ميانسراي مسجد آب انباري وجود دارد که زمان ساخت و الحاق آن به مجموعه بنا به نوعي بر ما نامعلوم مي باشد.لازم به ذکر است در اکثر مساجد شهرزنجان در کنار يا داخل مساجد آب انباري به منظور رفع نياز وجود دارد که اين نکته در بررسي و چگونگي ساختار مساجد شهر زنجان مي تواند جالب و مهم باشد.
ایت الله سید محمد موسوی
سید محمد موسوی زنجانی بن سید محسن بن سید باقربن سیدکاظم امیرمحمدحسین بن سیدمحسن بن اقامیرزا برهان الدین سید علیشاهی موسوی (۱۲۴۷-۱۳۱۶)، مجتهد شیعه و نماینده زنجان در مجلس موسسان (تغییرسلطنت ازقاجاریه به پهلوی) بود.
در سال ۱۲۸۴ هجری قمری (۱۲۴۷) در زنجان در خانوادهای ثروتمند متولد شد. اجداد پدری او از علمای شیعه بودند. تحصیلات مقدماتی را در شهر زادگاهش گذراند. سپس رهسپار تهران شد و از درس معقول و فلسفهٔ میرزا ابوالحسن جلوه و آقا علی حکیم نوری استفاده کرد. بعد از مدتی به نجف رفت و در درس آخوند خراسانی، عبدالله لاهیجی و احتمالاً میرزای شیرازی حاضر شد. پس از دریافت مقام اجتهاد به زنجان بازگشت ومرجع عموم مردم ومحکمه شرع دایر نمودوبه کارقضاوت مشغول شد. و به تدریس و تحقیق و تربیت شاگرد پرداخت. ایشان یکی ازروسای روحانیون زنجان وازطرفداران مشروطیت محسوب می شدند. او در روز پنجشنبه ۸ ذی‌القعده ۱۳۵۵ هجری قمری (۱۳۱۶) در زنجان درگذشت. جنازهٔ او را به کربلا حمل کردند و در رواق سرداب آرامگاه ابوالفضل به خاک سپردند. مجلس ترحیم او در قم و توسط عبدالکریم حائری یزدی منعقد شد.
پل حاج سید محمد بر روی رودخانه زنجان رود از بناهای اوست.(توضیح نگارنده : پل حاج سید محمد برروی رودخانه زنجان چایی(درضلع جنوب شرقی دروازه همدان ازحصارتاریخی شهرزنجان)درمسیرراهی که قبلابه راه کربلا معروف بوده است ، در اواسط دوره ی فتح علیشاه قاجار توسط حاج سلمان بزرگ خاندان رهبری های زنجان احداث شده است و با قدمت 200 ساله به کهنه کورپی و به پل قره تپه هم معروف است. به جهت تعمیرات صورت گرفته بر روی این پل از سوی سید محمد زنجانی در اوایل سده ی 14هجری قمری با هزینه یوسف ارباب این پل در میان زنجانی ها به پل سید محمد معروف شده است.)
آقا سیّد محمد داماد میرزا ابوطالب زنجانی بود و سه پسر داشت:
1. آقا سیّد محمدجواد موسوی
2. سید ابوالفضل زنجانی (۱۲۷۸-۱۳۷۱)
3. سید رضا زنجانی (۱۲۸۱-۱۳۶۲)
سید ابوالفضل زنجانی
سید ابوالفضل موسوی زنجانی (زادهٔ ۱۲۷۸، درگذشت ۴ مرداد ۱۳۷۱) مجتهد، نویسنده و سیاستمدار ملی گرای ایرانی و از اعضای نهضت مقاومت ملی و جبهه ملی بود.
او فرزند سید محمد موسوی زنجانی و برادر سید رضا زنجانی بود. تحصیلات مقدماتی را در زنجان آموخت. سپس به نجف رفت و از درس محمدحسین نائینی و محمدحسین غروی اصفهانی بهرهبرد و به مقام اجتهاد رسید .
باسفوط پهلوی اول ودر هنگامه جنگ دوم جهانی (25 – 1320شمسی) که کشورایران وولایت خمسه زنجان ازسوی قوای متفقین اشغال گردید ومشکل معیشتی مردم زنجان مسئله روزشد ..... باوجود جیره بندی ارزاق وموادغذایی سوء استفاده هایی دراین مورد صورت می گرفت. درجهت مقابله بااین امر ازسوی سید ابوالفضل صندوق اعانه تاسیس گردید وتاحد ممکن برتوذیع کالاهای اساسی نظارت نموده وازبار زحمت ومحنت مردم کاست .
م . س . وزیری می نویسد : (( در دوران حکومت فرقه دمکرات اذربایجان در زنجان بعضی روحانیون مورد علاقه ی عناصر ازادیخواه و ضد فئودالیسم محلی از سوی حکومت گران فرقه دمکرات زنجان تحت فشار قرار گرفتند که رسما وارد مسیر همکاری و مشارکت در تشکیلات سیاسی اجتماعی وابسته به فرقه دمکرات کمیته ولایتی خمسه شوند... در انتخابات انجمن شهر زنجان در دوران اشغال که با مباشرت و مداخله فرقه دمکرات صورت گرفت ، نام یکی از مهمترین انان (سید ابوالفضل زنجانی) در صدر لیست نامزدهای عضو هیئت انجمن شهر بود که طبعا پس از پایان انتخابات در بالای اسامی انتخاب کنندگان به عنوان رئیس انجمن شهر زنجان نیز در نظر گرفته شد... ولی ان مرد روحانی از من خواست که از انتشار نام او در روزنامه ی حزبی اذر زنجان به عنوان یک سردبیر جلوگیری کند و من هم توصیه ایشان را پذیرفتم ...)) ایشان بعدا با تحریر نامه ای به زبان ترکی در تاریخ 11 / 12 / 1324خورشیدی به مقر حکومت فرقه دمکرات زنجان (فرمانداری) از قبولی ریاست انجمن شهر زنجان خودداری کرد و با تبلیغات نادرست فرقه چی ها و با ایجاد شبهات دینی مخالفت نمود.
پس از سقوط فرقه دمکرات و برچیده شدن طومار حکومت خود مختار محلی زنجان در اذر ماه 1325شمسی ستم حکومت مرکزی و خوانین محلی و زمین داران بزرگ خمسه که مورد حمایت دربار پهلوی بودند دوباره جایگزین فضای عمومی ولایت زنجان گردید و ایشان باز وظیفه خود را انجام دادند. سید ابوالفضل مجتهد زنجانی در سال1327ش به تهران مهاجرت کرده و در خیابان امریه تهران در مسجد ... به اقامه نماز جماعت مشغول شدند.... وازعلمای درجه یک تهران شدند . ایشان بعد ها به عنوان یکی از ارکان اصلی جبهه ملی ایران و نهضت مقاومت ملی وارد مرحله جدیدی از مبارزات سیاسی گردیدند .......
وی از منتقدان حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی و از طرفداران محمد مصدق بود. وی به همراه برادرش از روحانیون عضو اتحادیه مسلمین بودند که در تهران در جریان ملی شدن صنعت نفت جانب دکتر محمد مصدق را گرفتند . زنجانی به همراه آیت‌الله طالقانی در بسیج مردمی برای مبارزه با اسرائیل شرکت داشت. مسجد الجواد و مسجد حسینیه ارشاد را برای برپایی نماز جماعت به امامت او بنا کردند. اوهمکاری نزدیکی با مهندس بازرگان و علامه طالقانی و دکتر سحابی داشت و دکتر شریعتی مورد حمایت کامل ایشان بود. در زمان بازداشت آیت‌الله طالقانی او به جای طالقانی نماز جماعت مسجد هدایت را اقامه می‌کرد . زنجانی از مخالفان استبداد دینی بود. او به جدایی دین از سیاست اعتقاد نداشت و آن را اندیشه‌ای استعماری می‌دانست. بعضی از فرزندان حاج سید ابوالفضل در پررنگترین طیف جریان چپ ایران دچار گرفتاری هایی شدند .
اقای اسدالله بیات زنجانی درمصاحبه ای مندرج درنشریه موج بیداری زنجان ودرارتباط باسید ابوالفضل موسوی زنجانی مجتهد می گوید : (نقل باتلخیص) ایشان خطاط کم نظیری بود ..... مرحوم مطهری می گفت که من ایت الله سید ابوالفضل زنجانی رادرتفسیرازعلامه طباطبایی پایین ترنمی بینم .... ان مرحوم گاهی اوقات به زنجان می امدند وافکارتهران رابه زنجان منتقل می نمودند ..... ایشان دهه های اخرصفردرمسجد سید هاشم(ولیعصر) منبر می رفتند ... می گفتند ایشان در بیان اگر جلوتر از فلسفی نباشد عقب تر هم نیست ... منبر ایشان دینی و سیاسی و اجتماعی بود...
نماز میت آیت‌الله طالقانی توسط او اقامه شد. زنجانی در ۴ مرداد ۱۳۷۱ در تهران در گذشت. او را در بهشت سکینه در اطراف کرج به خاک سپردند.
از راست: آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی، سیدابوالفضل مجتهد زنجانی و هادی خسروشاهی، ۲۰ شهریور ۵۸، لحظاتی قبل از دفن مرحوم آیت‌الله طالقانی
مرتضی مطهری وحسینعلی منتظری از شاگردان او بودند .
تالیفات
- محمد فی مراه الاسلام
- گوشهای از اخلاق محمد
- تقریر بحث استادش ایت الله اصفهانی
- بلای ربا و نظریه اسلام – چاپ تهران – بعثت – 1351ش
- موعود جهانی 1387 ه . ق – شرکت انتشارات تهران - 1346ش
...................................
|
|
|
|
سید رضا زنجانی
سيد رضا موسوی زنجانی، رهبر نهضت مقاومت ملی
سید رضا موسوی زنجانی (زاده ۱۲۸۱، درگذشته ۱۵ دی ۱۳۶۲) فقیه و سیاستمدار ملی‌گرای ایرانی بود.
حاج اقا رضا موسوی زنجانی
ازمنتقدان حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی و از طرفداران محمد مصدق بود .ایشان ازدوستان اقای کاشانی بودند ولی به لحاظ سیاسی تمایل به دکترمصدق داشتند
. منزل ایشان درمنیریه تهران پانوق مباراتی برای مخالفان رژیم پهلوی بوده است.
او فرزند سید محمد موسوی زنجانی و برادر سید ابوالفضل موسوی زنجانی بود. آیت‌الله زنجانی به همراه برادرش از روحانیون عضو اتحادیه مسلمین بودند که در تهران در جریان ملی شدن صنعت نفت جانب دکتر محمد مصدق را گرفتند . او پس از کودتای ۲۸ مرداد به همراه افرادی چون آیت‌الله انگجی و آیت‌الله سید محمود طالقانی و مهدی بازرگان نهضت مقاومت ملی را تأسیس کرد و رهبری آن را برعهده داشت و بخش مهمی از منابع مالی آن را تأمین می کرد و مدتی نیز به زندان افتاد. نماز میت محمد مصدق توسط او خوانده شد. ایشان به زبان عربی فوق العاده مسلط بوده وانگلیسی هم می دانستند . سید رضا زنجانی برادر غیرمعمم دیگری به نام سید جواد داشت که منزلش محل تجمع سیاسیون ووکلای دادگستری بود . پسرسیدجواد یعنی مرحوم سید هاشم موسوی محورسیاسیون حامی افکارامام درزنجان بود ودردوران انقلاب درمسجد ملا – چوقورمچید (ولی العصرکنونی) همواره ازمبارزات اهالی زنجان برعلیه دولت شاهنشاهی جانبداری می نمود .
ایت الله العظمی سید رضا زنجانی پس از انقلاب ۱۳۵۷ منتقد نظریه ولایت فقیه و مخالف حضور روحانیون در حکومت بود و در دوران ریاست‌جمهوری ابوالحسن بنی‌صدر از وی پشتیبانی کرد. فرزند او سعید فرید مسئول اصلی دفتر ابولحسن بنی صدر بود.
زنجانی از شاگردان و نزدیکان عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم و مسئول امور مالی دفتر وی و از دوستان نزدیک دو پسرش مهدی و مرتضی بود و با وساطت مرتضی حائری یزدی جنازه او با وجود مخالفتش با حکومت در آرامگاه فاطمه معصومه دفن شد.
مشاهیر خاندان موسوی میرزایی زنجانی :
سید امیرسلیم، از شاگردان علامه مجلسی
سید محمدکاظم موسوی زنجانی، از علمای قرن دوازدهم، شاگرد سید علی طباطبایی (صاحب ریاض)
میرزا ابوالقاسم زنجانی، از علمای قرن سیزدهم، شاگرد محمدباقر شفتی
میرزا ابوالمکارم زنجانی، از علمای مشروطه خواه
میرزا ابوطالب زنجانی، فقیه اصولی و مشروعه خواه
آیت‌الله سید محمد موسوی زنجانی، از بانیان مشروطه در زنجان
آیت‌الله سید حسین موسوی زنجانی، نمایندهٔ زنجان در دورهٔ دوم مجلس شورای ملی
آیت‌الله سید ابوالفضل موسوی زنجانی، از اعضای جبهه ملی
آیت‌الله سید رضا موسوی زنجانی، رهبر نهضت مقاومت ملی
سید عبدالمجید موسوی زنجانی، نمایندهٔ زنجان در ادوار 21، 22 و 23 مجلس شورای ملی
منابع:
سایت سازمان میراث فرهنگی شهرستان زنجان
فصلنامه فرهنگ زنجان تابستان 79
کتاب اززنگان تا زنجان : دکترابوالفضل مشکینی
كتاب فرهنگنامه زنجان : محمدرضا روحاني
کتاب تاریخ بیداری ایرانیان : ناظم الاسلام کرمانی
دانش نامه ازاد (ویکی پدیا)
كتاب تاريخ زنجان: رامين سلطاني
هفته نامه صدای زنجان – مصاحبه اقای علویون
سفرنامه قم : حاج اقا سید احمد شبیری زنجانی
كتاب تاريخ زنجان : هوشنگ ثبوتي
کتاب شرح حال دانشمندان وروات زنجان : کریم نیرومند
وبلاگ تورجان
کتاب خاطرات احتشام السلطنه قاجاردولو
کتاب خط سوم درانقلاب مشروطیت : دکترابوالفضل شکوری
کتاب سلطنت علم ودولت فقر : علی ابو ااحسنی (منذر)
ماهنامه شهاب زنجان
کتاب شرح حال رجال ایران : مهدی بامداد
کتاب خاطرات شیخ ابراهیم قزلباش زنگانی
کتاب تاریخ مشروطیت : سید احمد کسروی تبریزی
کتاب تاریخ رجال اذربایجان :مهدی مجتهدی
کتاب فرازوفرود فرقه دمکرات اذربایجان (خمسه زنجان) دکترمسعود بیات
هفته نامه موج بیداری زنجان
کتاب تاریخ انقلاب اسلامی درزنجان : دکتربیات
کتاب یادگاری ماندگار : جعفرسعیدی
کتاب تاریخ زنجان : ابراهیم موسوی زنجانی
کتاب جستجو درگذشته : منوچهر سعید وزیری
کتاب الفهرست المشاهیر علمای زنجان : شیخ موسی زنجانی
این وبلاگ در راستای معرفی هرچه بیشتر ولایت خمسه زنجان و بازخوانی و باز کاوی فرهنگ و تاریخ این دیار در دوره های مختلف و معرفی جاذبه های طبیعی و هویت های جغرافیایی و همچنین اماکن تاریخی استان و در جهت شناسایی و معرفی شخصیت ها و مشاهیر یادگار و ماندگار برخاسته از این دیار مادری ، به دور از هرگونه حب و بغض ایجاد شده است. این وبلاگ جهت دریافت هرگونه پیشنهاد و نظرات و انتقادات و همچنین کمک های فکری و پژوهشی ُ- پذیرای بازدیدکنندگان می باشد.........