وبلاگ گردشگری ایران

^{شهرداران(بلدیه) شهر زنجان}

                                                                                                فرج الله داودی

ازشروع به کارشهرداری(بلدیه)زنجان نزدیک به یک قرن می گذرد . درطول عمراین اداره افزون بر 30شهرداروکفیل شهرداری  که بیشترانها افراد غیربومی بوده اند ، امد وشدداشته اند..... لاکن باجستجودرتاریخ گذشته وباتوجه به عدم وجود مرجع مکتوب ، اطلاعات کافی ازکم وکیف خدمات برخی ازاین شهرداران دراختیار نیست .... روایات شفاهی(سینه به سینه)وبرخی منابع جریده ها وکتب قدیمی ویادداشتهای شخصی معمرین ومحفوظات حکایت ازان دارد که ، تعدادی ازاین روسای بلدیه منشاء عمران وابادانی بوده وهمواره به نیکی ازانها یاد می شود .

...... درزنجان قدیم که به عنوان مرکزدارالحکومه وحاکم نشین ولایت خمسه ازان یاد می شود ، والیان وحاکمان انتصابی (استاندار – فرماندار) این منطقه ، علاوه بررسیدگی به امورسیاسی و حکومت محلی خود ، به عنوان میزان اغاسی ورئیس بلدیه هم ظاهر می شدند و بیشتر فعالیت انها درحوزه خدمات ومبلمان شهری درحول وحوش تعیین نرخ ارزاق عمومی ، فانوس کشی معابر ، سگ کشی و....... خلاصه می شده است .

...... باروی کارامدن پهلوی اول در1304ش واصلاحات اداری صورت گرفته وتاسیس وزارتخانه ها ودوایر اداری مختلف : مالیه ، عدلیه ، نظمیه ، صحیه ، امنیه و...... درپایتخت و شهرهای کشور ، اداره بلدیه هم درموازی با سایر ادرات باوضع قوانین ومقررات درزمینه توسعه زندگی مدرن شهری وبازگشایی معابرو.... تاسیس شده ودرایالات وولایات گوناگون شروع به فعالیت می نماید .

ازسوی انجمن شهر (معتمدین محلی) شهرزنجان که ظاهرا به صورت پارلمان محلی عمل می نمود ، حاج میرزا علی اکبر توفیقی درسال1305خورشیدی ،به عنوان اولین رئیس بلدیه رسمی شهر (شهردار) زنجان انتخاب شده وبه وزارت داخله معرفی می گردد . مرحوم توفیقی قریب به 5سال برمسند ریاست تاسیسات شهرداری زنجان بوده وخدماتی ماندگارازسوی ایشان درطول این مدت ، صورت می گیرد و عاقبت برخلاف میل باطنی خود ازسمت خود استعفاء می دهد !!.

میرزا علی اکبر خان توفیقی

درکتاب اززنگان تازنجان تالیف دکترابوالفضل مشکینی  (شهردار سابق زنجان)ص 289دروصف اقای توفیقی چنین امده است : (علی اکبرتوفیقی ازانقلابیون چپ گرای اوایل قرن سیزدهم خورشیدی بوده است که با کمینترن !!! درارتباط قرار می گیرد ومبلغی به عنوان کمک به ایجاد حزب کمونیست درایران وانجام انقلاب بلشویکی دریافت می کند . {مرحوم توفیقی نزدیک به 2دهه ودرایام جوانی درروسیه وقفقازبه کار وتجارت مشغول بوده ودر درگیریهای حزبی بعد از انقلاب کارگری اکتبر1917م ان  کشور ، ظا هرا حاضربه همکاری با ناسیونالیستهای اذربایجان شوروی نشده واز ان کشوراخراج می گردد!! وبه موطن خود زنجان مراجعت می کند}این پول البته به جای انقلاب فرودستان جامعه صرف خرید چند پارچه روستا برای توفیقی می شود وپسوند ((خان)) به نام وی افزوده می شود . اوبه پاس خدماتش به حکومت وقت به عنوان اولین شهردار زنجان مشغول کارمی گردد . اوبنای رختشویخانه رابرای زنانی ساخت که صبح های سرد زمستان رخت های خانواده های معمولا پرجمعیت شان را می شستند تامردم نیزبرنیکوکاربودن وی ایمان بیاورند . توفیقی دردوران حضورفرقه دمکرات اذربایجان درزنجان وبرسریرقدرت مناطق ترک نشین ایران ، {به خاطر فعالیت برعلیه فرقه چی ها و طرفداری از محود ذوالفقاری وخرده حسابهای بادکوبه !! در ایل اخرچهارشنبه سوری 1324ش طی یک محکمه صحرایی اعدام می شود} درشب چهارشنبه سوری درپشت کارخانه کبریت زنجان =موزه صنعت فعلی ،   به همراه سه نفردیگر اعدام شد .)

درسایت سازمان میراث فرهنگی زنجان درارتباط باخدمات مرحوم حاج علي اكبر توفيقي چنین توضیح داده شده است : آن مرحوم خدمات ارزنده اي در شهر انجام داده اند که
بسياري از آنها اينك از بين رفته اند و برخي نيز علي رغم تغيير كاربري همچنان پابرجايند تا تعهد ، دلســــوزي و نوعدوستي آن مرد بزرگ را براي نسلها شهادت دهند.
از جمله آثار باقي مانده موجود مي توان به موارد زير اشاره نمود:1. احداث اولين مدرسه در محله ثروتمند نشین سرچشـــــمه زنجان كه به مدرسه ي توفيق مشـــــهور است. بناي قديمـــي مدرسه در سال 56 تخريب و نوسازي شد .
2. احداث بناي رختشويخانه كه در رديف آثار ملي به ثبت رسيده .
3. اجراي سد خاكي تهم رود .
4. احداث بناي دباغ خانه در قسمت شمالي خيابان خيام .
5. بناي مسجد غريبيه در محله ي ميدان توفيقي كه به دليل اجراي طرح خيابان خواجه نصير ، آن ميدان و بناي قديمي مسجد متاسفانه تخريب و مسجد جديدي به جاي آن احداث گرديد .
6. احداث بناي كشتارگاه زنجان {درمحله توپ اغاجی} كه در حال حاضـــــر با اضافه نمودن به زيربنا به عنوان اداره ي ميراث فرهنگـي مورد استفاده قرار ميگيرد.
7. كشف نخستين معدن مس منطقه در بايچه باغ زنجان

{سنگ فرش معابر = کوچه ها را متری یک قران می کند وبعد ازبرداشت خاک انها را  با بهره برداری ازگاریهای دواسب شهرداری  حامل قلوه سنگ ، سنگ فرش می نمود – ایجاد سیل بند وکانال درشمال شهر زنجان که سیل های جاری  ازان منطقه به هنگام بارندگی ، باعث خسارت مالی وجانی درسیلاب کوچه سی = محله شوقی زنجان می شد  – پروتسطیح خندق قجری درخیابان شمشیری (محله مهدیخان سینیقی) -  پاکسازی  محلات ومیادین شهر ازتلهای خاکستر ، بخصوص نصرالله خان کولوگی !! – ایجاد منافذ وروشنایی دربالای طاقهای بازار مسقف شهر و..... }

عمارت حاج علی اکبر توفیقی

بعدازکناره گیری حاج علی اکبرتوفیقی از ریاست بلدیه زنجان درسال 1309ش ، شهردارجدید تاسال 1310ش انتخاب نمی شود وانجمن شهربانظارت حکمران شهر(میرزاعلی اکبرخان ملک = مظفرالملک) بنا به نوشته سالنامه پارس 1310ش به امورخدماتی  وعمرانی شهررسیدگی می کرده است .

درسال 1312ش قانون راجع به احداث وتوسعه وتعریض معابربا توجه به ایجاد مراکزشهرداری ، صورت عملی به خود می گیرد وتغییرات فیزیکی شهرزنجان درخصوص تخریب عمارات وخانه های قجری ومرکزدارالحکومه ودروازه های شهراغازمی شود ........ درادامه این جراحی های شهری !! دیوارهای پهن شهر(حصارتاریخی درخاستگاه اولیه) خراب شده وخیابانهای عریض وطویل برروی خندق های تاریخی  وناصرالدین شاهی !! شهرزنجان احداث می گردد .... وبه این ترتیب جمعیت خمسه زنجان با پدیده ای به نام خیاوان مواجه می شوند .....تازمینه جهت ورود اتول به زندگی شهری اماده گردد .

درسال 15-1311ش درنبود فرد منتخب انجمن شهر( رئیس تاسیسات بلدیه شهرزنجان) حاکم شهرزنجان (فرماندار) شخصی به نام منتظمی (منتظم الدوله) بوده است ومعاون وی( مصباح خاوری) به عنوان کفیل شهرداری زنجان  ارائه خدمات می نموده است . و دربین همین سالها اولین دبیرستان رسمی و شناسنامه دار زنجان به نام شریعتی (1312ش) کارخانه کبریت سازی سه ستاره  این کارخانه تاریخی را می توان اولین واحد صنعتی بعد از کارخانه برق درزنجان وسومین کارخانه کبریت سازی درایران  (کارخانه‌های کبریت توکلی  تبریز و ممتاز از اولین و دومین کارخانه کبریت سازی در ایران بودند) به حساب آورد که چند سالی پیش از آغاز جنگ جهانی دوم   ودردوران پهلوی اول به نام کارخانه کبریت سازی سه ستاره  وهم چنین (سعادت) زنجان در سال  1319 ه . ش با سرمایه و مدیریت محمود شالچی تبریزی احداث شده است. و تا سال 1357 با مدیریت حاج غلامرضا کوچه مشکی با همان کاربری قابل استفاده بوده است. این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۴۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. (1314ش) عمارت دارایی (1316ش) با همکاری مهندسین المانی احداث ومورد بهره برداری واقع می شود .

درسال 1312 شمسی محمد امین ازاد وطن که به خاطر فعالیت های سیاسی در ارومیه برای تمام عمر به زنجان تبعید شده بود از سوی فرمانداری و اداره نظمیه ی زنجان (محمد امین که زنجانی ها او را امیر خان می شناختند ) به عنوان سرکارگر کارگران بلدیه زنجان در ان اداره به کار گرفته می شود...... او که جهت سرکشی به کارگران همواره سوار بر اسبی می شده است در احداث خیابان شمشیری زنجان و احداث باغ ملی نقش فعالی را در بین سالهای 1312تا 1316ایفا می کند. بعد از احداث خیابان شمشیری توسط بلدیه ی زنجان دومین خیابان مهندسی ساز یعنی پهلوی سابق (امام) هم احداث می شود و سومی فردوسی و چهارمی سعدی با تخریب مناطق مسکونی و شبکه ی ارتباطی پیچیده شهر به طور عمودی بر خیابان امام ساخته می گردد . (ازاد وطن اولین رهبر حزب توده شعبه زنجان بود که با تشکیل فرقه دمکرات اذربایجان در سال ۱۳۲۴ راهی ارومیه گردیده و به عنوان صدر فرقه دمکرات ارومیه برگزیده شد و در سازماندهی واحدهای فدائی ان ناحیه نقش فعالی را ایفا نمود و به عنوان نماینده ی مجلس ملی اذربایجان به  ان مجلس محلی دولت خود مختار راه یافت با برچیده شدن طومار فرقه دمکرات در۱۳۲۵ شمسی محمد امین ازاد وطن اعدام گردید.)

وقتی دو سه خیابان خیاوان احداث شده از سوی بلدیه زنجان طول و عرض زنجان را چند تکه می کنند کلمه خیاوان در اشعار و ترانه ها و بیاتی ها ی مطربان و عاشق های شهرمان برای اولین بار شنیده می شود:

خیاواندا یاغیدی قار            اماندی پروردگار

بیریاننان ئیل طعنه سی     بیر یاننان ایریلدی یار

بعد از فعالیت منتظم الدوله ومعاون او مصباح خاوری(درنقش کفیل شهرداری زنجان) ،  افرادی همچون مستشار السلطنه مشایخی ، احتشام الملک ،  نخعی ، فهیم الملک تا سال1324شمسی به عنوان فرماندار زنجان و گاهن کفالت بلدیه مشغول به کار می شوند که از سال 1320تا1324  مقارن اشغال شهر زنجان از سوی ارتش سرخ شوروی بوده است.

در سال1322ش شخصی به نام صفوی از سوی انجمن شهر زنجان به ریاست اداره بلدیه زنجان که درداخل ساختمان فرمانداری مستقر بود گمارده می شود که بیشتر فعالیت او در رابطه با سامان بخشی به حمام ها ، قصاب خانه ها ، سازماندهی ترمینال درشگه ها و گاری ها و نحوه استفاده درست  اهالی از اب های قنات و نرخ گذاری بر روی قیمت استفاده از درشگه ها ، امور بهداشتی مهمان خانه ها و ...... بوده است....... من حیث المجموع در  دوران اشغال در بیشتر موارد محمود خان ذوالفقاری به عنوان رئیس انجمن شهرداری زنجان برتمام امور شهری تسلط داشته و در کنار دیگر معتمدین و بزرگان شهر به رتق و فتق امور مشغول بوده است .

درهنگامه اشغال خمسه توسط قشون شوروی 24-1320ش ، وهمزمان با فعالیتهای سیاسی حزب توده کمیته ایالتی زنجان  به لیدری دکتر جهانشاهلو ، انتخابات انجمن شهر درسال 1324ش صورت می گیرد .... که بخاطر اعمال نفوذ اعیان شهر اعتمادامینی وذوالفقاری و ...... درتعیین اعضای هیئت ناظرانتخابات و .... منجربه اعتراض توده چی های زنجان شده وفرماندارزنجان (رضا فهیمی) با نظر وزارت داخله وبا مبارزه طلبی اعضای رهبری حزب توده شعبه زنجان مجبوربه ابطال ارای برخی صندوقهای رای گیری می شود !! وتوده ایها به پیروزی قابل توجهی می رسند !!

....... اعضای انجمن شهر(شهرداری) مجلس محلی ! معمولا ازافراد سرشناس واشراف شهربودند که بیشتربه منظورحفظ منافع شخصی به انجمن شهرراه می یافتند .... هرچند که فاقد استقلال رای بودند !! انتخابات دراین انجمنها به صورت بند وبستهای گروهی وفامیلی صورت می گرفت وازمعیارهای اصولی که لازمه انتخابات سالم است همواره به دوربوده است .

درسال 25 -1324ش همزمان با به قدرت رسیدن حکومت خودمختار اذربایجان وزنجان ، ابوالفضل رئوفی (معمار) ازاعضای رهبری کمیته زنجان به عنوان شهرداردمکرات زنجان انتخاب می شود . به گفته معمرین واعضای باقی مانده شبکه فرقه دمکرات زنجان ، منزل رئوفی درکوچه پشت مریض خانه بهشتی (شهنازسابق) قرارداشت وجهت کنترل اوضاع وسامان بخشی به امورشهری ( خبازان – گران فروشان – محتکرین و...) به همراه برادرش اسماعیل سواربریک دستگاه ماشین جیپ جنگی کهنه می شده ودرمعابرپرسه می زد ه است!!

اولین اسفالت خیابانهای تازه احداث شده شهرزنجان دردوره ابوالفضل رئوفی (شهردار) وبا مساعدت مالی حکومت محلی اذربایجان و دردوره فرمانداری خودخوانده !! غلام یحیی دانشیان درزنجان 1325ش صورت می پذیرد وخیابان اصلی شهرازچهارراه پایین (15خرداد) تامیدانچه قیرباشی ، قیرریزی می گردد !!!

با سقوط رژیم خود مختار پیشه وری در اذربایجان و زنجان و اشغال شهر از سوی ارتش شاهنشاهی (اذر 1325ش) تاسیسات شهرداری زنجان مدتی بی سرپرست می ماند تا این که در سال1327شمسی همزمان با فرمانداری اقای کلهر در زنجان شخصی از اهالی تبریز به نام اقای  توانا که با ذوالفقاری ها هم اختلاف داشت به ریاست شهرداری زنجان منصوب می شود . در زمان فعالیت وی  نخستین مرکز اتش نشانی شهر زنجان به سال۱۳۲۷ش در محل کوچه ی  پشت بیمارستان بهشتی افتتاح می شود و همچنین چند دکه ی چوبی (کیوسک مطبوعاتی) وارد زنجان شده که به صورت اجاره ای در اختیار چند نفر از جمله مرحومین محمد علی واهبی و حاج صمد سعادتی (اولین روزنامه فروشان زنجان) قرار می گیرد. اقای توانا در نهایت به خاطر مخالفت ذوالفقاری ها از سمت خود کناره گیری می کند !!.

در سال( 32- 1330ش) که فرمانداری شهر زنجان بر عهده ی سمیع بود اقای ذوالفقاری به عنوان رئیس شهرداری زنجان برگزیده می شود که همزمان با درگیری های سیاسی در سطح شهر مقارن با نهضت ملی شدن نفت می باشد. در روزنامه مورخه ی 23/8/1330 صدای خمسه کریم زعفری – در مطلبی تحت عنوان اواره گان زنجان در ارتباط با ریاست محمود ذوالفقاری بر بلدیه ی زنجان چنین نوشته شده است  : (نقل باتلخیص)که ایشان با تکیه بر نوچه ها و برادرانش کرسی شهرداری زنجان را با وجود ابلاغیه ی وزارت کشور رها نمی کند و این در شرایطی است که شهرداری زنجان یک ماشین اتش خاموش کنی ندارد !!

  از نکات برجسته ی تاریخچه ی شهرداران زنجان حضور 9 ساله ابوالقاسم صفدری(مدیر مسئول سابق روزنامه زنجان در سال31- 1328 شمسی) به عنوان رئیس شهرداری زنجان می باشد...... ایشان از تاریخ 1334تا 1343شمسی مدت 9 سال با تایید نظر انجمن شهر به عنوان رئیس بلدیه منشا خدماتی می گردد. تعریض خیابان مسگرها و اسفالت ان ، گسترش خدمات شهری و لوله کشی اب معابر و خانه ها ، پی ریزی گردشگاه (بلوار ازادی) در دروازه قدیم تهران خاستگاه اولیه ، ازجمله انها می باشد.

در سال 1343 شمسی محتشم به عنوان شهردار زنجان انتخاب می شود . ایشان علاوه بررسیدگی به مشکلات وکمبودهای شهر ، درحوزه حقوق شهروندی افراد  فعالیت هایی را ازخود بروز می دهد و.... به کار های ناتمام  پروژه عظیم بلوار ازادی همچون درختکاری ، گل کاری ، و کشت و کار و فضای سبز و جدول گذاری رسیدگی می کند......

منابع وماخذ :

1-     کتابچه های مختلف نقشه وراهنمای شهرزنجان 54- 1352چاپ شهیاد

2-     دوهفته نامه شهاب زنجان

3-     اززنگان تازنجان نوشته ابوالفضل مشکینی

4-     فرهنگنامه زنجان اثرمحمد رضاروحانی

5-     تاریخ مطبوعات زنجان تالیف علی قشمی

6-     سایت شهرداری زنجان

7-     سایت اداره میراث فرهنگی زنجان

8-     ماهنامه بایرام

9-     ضرب المثلهای ترکی زنجانی نوشته ذبیح الله شاهمحمدی

10- خاطرات اقای طالقانی درزنجان

11- شرح زندگانی روات ودانشمندان زنجان نوشته کریم نیرومند

12- روزنامه همشهری

13- هفته نامه پیام زنجان

14- بحران اذربایجان خاطرات ایت الله مجتهدی

15- هفته نامه موج بیداری